15 августа отмечается День археолога – праздник всех, кто имеет отношение к благородной профессии, которая изучает древние цивилизации, возвращая нам память о наших предках. Gorod214 много раз публиковал материалы о масштабных археологических исследованиях на Верхнем замке в Полоцке. И вот раскопки, длившиеся 10 месяцев, завершились. А мы еще раз хотим напомнить о важнейших этапах этого грандиозного марафона, рассказать о героях суровых археологических будней, не бросавших работу даже под дождем и снегом, в холода и морозы.

Фота: Кірыл Смалякоў

«Калі на двары + 28, зімовыя раскопкі ў Полацку здаюцца ўжо нейкай незвычайнай прыгодай, і толькі даты ў дзённіку і іншыя матэрыялы кажуць аб тым, што ўсё ж гэта быў не міт. Асабліва, калі  да ранку раскоп замярзаў і манатонна гула цеплавая пушка», – напісаў у жніўні-2022 кіраўнік экспедыцыі, старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі Акадэміі навук Беларусі Марат Клімаў.

У кастрычніку-2021 ён толькі пачынаў збіраць каманду, казаў нам пра недахоп рабочых рук. Ужо тады адчувалася, што сезон будзе няпростым, бо лета прайшло, а самы спрыяльны час для даследаванняў па незалежных ад археолагаў прычынах быў страчаны.

Неўзабаве пайшлі дажджы, яму залівала вадой, і знаходкі даводзілася здабываць літаральна з бруду.

У канцы лістапада над раскопам пачалі ўзводзіць арачны каркас, потым нацягнулі тэнт, але канструкцыя не ратавала ад марозу. Зямлю адагравалі спецыяльнымі дызельнымі пушкамі, а людзям сагрэцца не было дзе.

На кароткі час раскопкі былі прыпыненыя, але ў студзені археолагі зноў вярнуліся на Верхні замак.

Агулам даследаванні працягваліся 10 месяцаў. На плошчы 260 квадратаў археолагі заглыбіліся ў зямлю на 6 метраў, на ўзровень канца 10 стагоддзя. Пералапацілі і перацерлі рукамі больш за тысячу кубаметраў грунта. Усе матэрыялы сістэматызаваны, падпісаны і адпраўлены для далейшага вывучэння і аналізу ў сталічны Інстытут гісторыі. Найперш важна, што яны не пашкоджаны каўшом экскаватара, не пахаваны пад новабудам.

Нагадаем, што раскопкі праводзіліся на месцы будаўніцтва  аднаго з карпусоў кадэцкага вучылішча. Паколькі Верхні замак з’яўляецца помнікам археалогіі, будаўнічыя працы тут нельга распачынаць без археалагічных даследаванняў, каб не знішчыць схаваныя ў зямлі артэфакты.

За ўвесь час індывідуальных знаходак было паднята з зямлі больш за 2,5 тысячы, масавых – дзесяткі тысяч. Усё гэта, як кажа Марат Клімаў, яшчэ трэба асэнсаваць. Але папярэднія высновы зрабіць можна. Знойдзены відавочныя доказы прысутнасці ў Полацку вікінгаў. А галоўным адкрыццём стаў гарадскі абарончы вал, які сведчыць, што ў 12 стагоддзі на Верхнім замку развіваўся магутны цэнтр старажытнага Полацка.

Марат Клімаў стаіць на мацерыку, гэта 10 стагоддзе Полацка

Асаблівасцю гэтых археалагічных даследаванняў сталі цяжкія ўмовы працы. Не дзіўна, што аматараў экстрыму знаходзілася няшмат, рабочых рук не заўсёды  хапала. У розныя месяцы на раскопе трымалі вахту студэнты-гісторыкі Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта, навучэнцы хіміка-тэхналагічнага каледжа, работнікі будаўнічых арганізацый «Алекс-Мантаж» і віцебскага трэста №9.

Але была і невялікая каманда самых трывалых энтузіястаў, што прайшлі гэты шлях ад пачатку да канца. З першага да апошняга дня ў раскопках удзельнічала палачанка Наталля Шалдаева. Памятае, як здзівілася сваёй першай знаходцы. Думала, проста кавалачак сіняга шкла, а гэта быў фрагмент старажытнага бранзалета. Потым знайшла свой першы касцяны грэбень, шмат іншых артэфактаў. І так прывязалася да працы, да людзей, што не змагла сысці нават у халады і марозы.

– Я ніколі ў жыцці раней у раскопках не ўдзельнічала – вельмі цікава! І калектыў у нас проста цудоўны падабраўся, – распавядала Наталля.

Выпускнік ПДУ па спецыяльнасці «Гісторыя» Ілля Тормасаў сваю адданасць археалагічнаму экстрыму абгрунтоўвае прафесійна:

– Раскопкі дапамагаюць спасцігаць мінулае Полацка. Больш дэталяў можна даведацца, больш высноў зрабіць пра тое, што тут калісьці адбывалася.

Яшчэ адна з пастаянных удзельнікаў экспедыцыі Марыя Іванковіч, правёўшы на раскопках паўтара месяца, уладкавалася на іншую працу. Але паміж зменамі ў любое надвор’е працягвала прыходзіць на раскоп, нават пасля ночы, не спаўшы, бегла сюды з самай раніцы.

Магчымасць сысці Марыя нават не разглядала, бо проста любіць археалогію. Захапілася гэтай навукай яшчэ ў 5 класе: настаўнік надзвычай цікава распавядаў пра егіпецкія піраміды. Пасля школы скончыла па  адпаведнай спецыяльнасці Магілёўскі ўніверсітэт, шмат разоў ўдзельнічала ў раскопках, лічыць, што гэтая праца – для душы і для задавальнення.

Сталымі ўдзельнікамі экспедыцыі былі таксама Арцём Табакоў, Ігар Самохін, Віктар Якубаў, Наталля Макарава. Усіх, хто шчыраваў на раскопках на чале з навуковым кіраўніком Маратам Клімавым, віншуем з Днём археолага. Дзякуем за працу, што адкрывае новыя старонкі гісторыі, памнажае духоўныя каштоўнасці, зберагае гісторыка-культурную спадчыну Беларусі.

Читайте также: В Полоцке начались те самые раскопки на Верхнем замке, без которых нельзя продолжать стройку

«Важно, чтобы они знали историю своего края». Археологам на Верхнем замке в Полоцке теперь помогают учащиеся колледжа

«При минус трех еще копали». Над раскопом на Верхнем замке возводят арочный навес для защиты от дождя и холода

Археологи продолжили раскопки на Верхнем замке в Полоцке – не хватает рабочей силы

Есть две главные интриги. Как продвигаются раскопки на Верхнем замке в Полоцке?