У сярэднявечнай гісторыі Ўсходняй Еўропы цяжка адшукаць больш велічную, загадкавую і таямнічую постаць, чым полацкі князь Усяслаў Брачыславіч. Дату яго смерці мы ведаем дакладна – 14 красавіка 1101 года. Для чытачоў GOROD214.BY пра славутага палачаніна піша доктар гістарычных навук Уладзімір Лобач.
Пераправа Усяслава з сынамі на перамовы і яго зняволенне ў кіеўскай турме-порубе. Радзівілаўскі летапіс. Фота з адкрытых крыніц
Абставіны нараджэння князя яго сучаснікамі расцэньваліся як надзвычайныя і магічныя, што прадвызначылі характар полацкага валадара і яго жыццёвы лёс.
«Его же роди мати от вълхвованья. Матери бо родивши его, бысть ему язвено на главѣ его, рекоша бо волсви матери его: «Се язвено навяжи на нь, да носить е до живота своего», еже носить Всеслав и до сего дне на собѣ; сего ради немилостив есть на кровьпролитье…».
Сярод іншых здольнасцяў Усяслава людзей найбольш уражвалі яго прарочы дар і магчымасць па ўласным жаданні перакідацца ў ваўка, што асабліва адзначыў аўтар "Слова аб палку Ігаравым":
«На седьмом вѣцѣ Трояни врѣже Всеславъ жребий о дѣвицю себѣ любу… Всеслав князь людемъ судяше, княземъ грады радяше, а самъ въ ночь влъкомъ рыскаше: ізъ Кыева дорискаше до куръ Тмутороканя, великому Хръсови влъкомъ путь перерыскаше».
Невыпадкова полацкі князь атрымаў мянушку "Чарадзей", якая ў даўнія часы не мела ніякага негатыўнага значэння, але ўказвала на экстраардынарныя магчымасці чалавека. Заняўшчы полацкі пасад у 1044 г., Усяслаў Брачыславіч праводзіць актыўную знешнюю палітыку, скіраваную на пашырэнне межаў княства і дасягненне поўнай незалежнасці Полацкай дзяржавы ад Кіева.
У заходнім напрамку ўплыў Полацка распаўсюджваецца на тэрыторыю Ніжняга Падзвіння, дзе былі падпарадкаваныя плямены ліваў, латгалаў і селаў. На паўднёвым напрамку Усяслаў Чарадзей далучае землі цяперашняй Цэнтральнай Беларусі, дзе у якасці полацкага фарпоста быў заснаваны Менск. Не менш паспяхова выступаў князь і супраць паўночных супернікаў – Ноўгарада і Пскова.
У 1067 г. Усяслаў Брачыславіч здзяйсняе пераможны паход на Ноўгарад, у выніку якога горад быў захоплены, а на знак пакарання званы наўгародскага Сафійскага сабора былі знятыя і вывезеныя ў Полацк. Храм Святой Сафіі, пабудаваны на Верхнім полацкім замку ў часы праўлення Усяслава, стаў трэцім такім саборам ва Ўсходняй Еўропе пасля Кіева і Ноўгарада.
Тым самым полацкі князь пацвердзіў магутнасць і незалежнасць сваёй дзяржавы ад Кіева. Узмацненне Полацкай зямлі сур’ёзна непакоіла кіеўскіх князёў Яраславічаў, якія выступілі супраць Усяслава агульнымі сіламі. У крывавай бітве на Нямізе ў 1067 г. пераможца, верагодна, не быў выяўлены. Яраславічы запрасілі полацкага князя на перамовы, але, парушыўшы клятву, забралі яго ў палон разам з сынамі. Аднак зняволенне цягнулася нядоўга.
Помнік Усяславу Чарадзею ў Полацку, фота: Сяргей Крышэн
У 1068 г. кіеўляне ўзнялі паўстанне супраць Ізяслава Яраславіча, які не мог абараніць горад ад качэўнікаў, і вызвалялілі Усяслава Чарадзея з вязніцы, абвясціўшы кіеўскім князем. На кіеўскім пасадзе Усяслаў Брачаславіч прабыў нядоўга, некалькі месяцаў, пасля чаго вярнуўся ў Полацк. Князь выдатна разумеў, што ягоны лёс неад’емна звязаны з роднай зямлёю. Гэты шчыры і непадробны патрыятызм полацкага князя паэтычна адлюстраваны ў “Слове аб палку Ігаравым”:
«Тому въ Полотскѣ позвониша заутренюю рано у святыя Софеи въ колоколы, а онъ въ Кыевѣ звонъ слыша».
Эпоха праўлення Ўсяслава Чарадзея было адзначана не толькі актыўнай барацьбой са знешнімі праціўнікамі, але імклівым сацыяльна-эканамічным развіццём Полацкай зямлі. Археалагічныя даследаванні паказваюць, што ў гэты час інтэнсіўна развіваецца рамяство і гандаль у гарадах княства, а стольны град Полацк становіцца буйным еўрапейскім горадам з плошчаю каля 70 га і насельніцтвам блізу 10 тысяч чалавек. Веліч і значнасць асобы Ўсяслава Чарадзея выдатна ўсведамлялася ў сярэднявечную эпоху. Volcano Casino of Ukraine: https://legalcasinos.com.ua/ua/kazino-vulkan-v-ukraine/
Невыпадкова факт смерці легендарнага князя ў 1101 г. быў адзначаны летапісцам з максімальнай дакладнасцю, што абсалютна не характэрна для летапісання таго часу:
«Представися Всеслав, полоцкий князь, месяца априля в 14 день, в 9 час дне, в среду».
Для нас жа, цяперашніх беларусаў, Усяслаў Чарадзей назаўжды застанецца не толькі мудрым князем, але яскравым увасабленнем сапраўднага патрыёта, які зрабіў усё магчымае дзеля незалежнасці і росквіту сваёй роднай зямлі.
Чытайте таксама: Камуністычная альбо Азараўская, Фрунзе ці Рагвалода: якія назвы павінны мець вуліцы Полацка? Меркаванне
«Танцы над горадам» і «Песня Дзвіны»: топ-10 кніг пра Полацк і палачанаў, якія варта прачытаць
Оставайтесь с нами в социальных сетях:
